Zwolle – De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag heeft een bijzonder middeleeuws handschrift uit Zwolle aangekocht. Dit is gebeurd met hulp van Collectie Overijssel en de Vrienden van de KB.
Het gaat om een verlucht, met de hand geïllustreerd, getijdenboek uit de periode 1450 – 1470. Het handschrift is mede bijzonder omdat er veertien kleurrijke volbladminiaturen in zijn opgenomen, die vermoedelijk zijn gemaakt door ‘de Boston-meester’, een bekende verluchter uit Utrecht. Bij aankomst in de KB bleek dat het handschrift ooit waterschade heeft opgelopen, waardoor het eerst grondig moet worden gerestaureerd. Met name de pigmenten in de verluchtingen hebben aandacht nodig.
Desondanks is conservator Middeleeuwse Handschriften van de KB, Ed van der Vlist, verguld met de aankoop. “Het gebeurt niet zo vaak dat een meer dan vijf eeuwen oud Nederlands boek met maar liefst veertien miniaturen op de markt komt. Wanneer de kans zich voordoet om zo’n zeldzaamheid aan te schaffen, werkt de KB graag samen met andere erfgoedinstellingen om dit te realiseren.”
Het verworven getijdenboek is naar verwachting een coproductie tussen verluchter Antonis Rogiersz. uten Broec (de Boston-meester) en de broeders van het Fraterhuis in Zwolle. Zwolle gold in het midden van de vijftiende eeuw als boekproductiecentrum. Het Fraterhuis aldaar leverde op bestelling verluchte, religieuze handschriften die tot de top van de boekproductie in de Noordelijke Nederlanden behoorden.
Van der Vlist kijkt ernaar uit het werk nader te bestuderen: “We weten bijvoorbeeld niet of het werk door de fraters zelf is vervaardigd of door scholieren van de Latijnse school. Wat we al wel weten, is dat het hier gaat om een zogenaamd Sarijs-handschrift. Die naam is ontleend aan een fout die in de heiligenkalender van sommige van deze handschriften is gemaakt op de datum 19 januari. De heilige Marijs, oftewel Marius, is daar als Sarijs geschreven. Deze fout is keer op keer overgenomen door Zwolse kopiisten en daarmee een uniek kenmerk van een Zwols handschrift.” Er zijn ruim zeventig Sarijs-handschriften bekend. De KB heeft er zeven in haar collectie en Collectie Overijssel één.
Wethouder Monique Schuttenbeld (Cultuur en Erfgoed) is bijzonder verheugd: “Het handschrift is een historische sensatie, dat ons direct in contact brengt met de Zwolse fraters van zes eeuwen geleden. Zij waren van groot belang voor de Moderne Devotie. Met dit handschrift kunnen wij het rijke verleden van onze stad nog tastbaarder maken voor onze inwoners en bezoekers.”
Handschriften met miniaturen van ‘de Boston-meester’ zijn veel schaarser. Van de circa 25 boeken met werk van deze meester-illustrator die bewaard zijn gebleven, heeft de Koninklijke Bibliotheek er twee in de collectie. Drie andere handschriften in de KB-collectie bevatten miniaturen die door het werk van de Boston-meester zijn geïnspireerd.
Van der Vlist: “In 2004 werd de Utrechtse Boston-meester na onderzoek door UvA-conservator Klaas van der Hoek geïdentificeerd als Antonis Rogiersz. uten Broec. Omdat miniaturen heel zelden gekoppeld kunnen worden aan bij naam bekende makers, krijgen zij vaak een verwijsnaam. Deze verluchter werd ‘Boston-meester’ genoemd omdat hij in 1466 een exemplaar van de Civitate Dei, De Stad Gods van Augustinus, verluchtte dat de Public Library in Boston in bezit heeft. De paginavullende, organische sierranden en felgekleurde, scherp geïllustreerde figuren maken het werk van deze meester spectaculair.”
Ook Vincent Robijn, directeur van Collectie Overijssel, is verheugd over de aankoop: “Omdat we het belangrijk vinden dat dit handschrift in publiek bezit komt, hebben wij de KB ondersteund bij deze aankoop. Ik ben blij dat de gemeente Zwolle daaraan een bijdrage heeft willen leveren. Het gaat hier immers om belangrijk Zwols cultureel erfgoed. We denken nu na over hoe we dit prachtige werk te zijner tijd aan de Zwollenaren kunnen laten zien.”
Digitale inzage is op termijn ook mogelijk. Na restauratie zal de KB het handschrift digitaliseren en publiceren op haar website.
Tekst: Collectie Overijssel
