Zwolle – Gesina ter Borch (1631-1690) is een van de best bewaarde geheimen van Zwolle. Slechts weinigen kennen haar naam en haar prachtige werk. Zij tekende situaties uit het leven op klein formaat, zoals dat vrouwen betaamde in de 17de eeuw. Haar soms ondeugende tekeningen waren alleen in huiselijke kring bekend: het lot van veel kunst van vrouwelijke kunstenaars in de Gouden Eeuw. Tegenwoordig wordt Gesina’s werk bewaard in de depots van het Rijksmuseum. Het Stedelijk Museum Zwolle toont in de tentoonstelling ‘Het leven getekend.

De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch’ van 17 oktober 2010 tot en met 9 januari 2011 een grote selectie van haar werk. Gesina komt thuis in Zwolle. Gesina ter Borch was de halfzuster van de beroemde schilder Gerard ter Borch. Hun vader was Gerard ter Borch de Oude, zelf ook kunstschilder tot hij koos voor een carrière als ambtenaar. In het gezin Ter Borch werd veel tijd besteed aan de kunstzinnige ontwikkeling van de kinderen, waarbij de jongens overigens veel meer aandacht kregen dan de meisjes. Gesina was naast haar halfbroer Gerard en haar jongere broertje Mozes de meest getalenteerde van de dertien kinderen.

Op haar veertiende begon Gesina met kalligraferen. Dat was een keurige bezigheid voor jongedochters. Ze maakte prachtige boekjes vol gekalligrafeerde spreuken en gedichten en maakte er mooi uitgewerkte miniaturen in waterverf bij. Vrijwel altijd zijn het tekeningen van mensen, bezig met hun werk of elkaar. Niet zelden spelen de scènes zich in of rond Zwolle af. We zien vooral veel interactie tussen mannen en vrouwen. Ze lopen blauwtjes. Ze gaan elkaar te lijf met haardtang en pantoffel. En ze maken elkaar het hof. Soms subtiel, met een elegante handkus, soms ondeugend, waarbij de heer de schoenveters van de dame strikt, en soms expliciet, als vrijende paartjes. Gesina hield ervan om bij de stichtelijke spreuken juist die handeling uit te beelden, die door de spreuk werd afgekeurd. Zo zijn de stevig drinkende en rokende dames en heren goed vertegenwoordigd in de albums van Gesina.

Gesina had een zwierige stijl, de figuren zijn vol beweging. Hoewel zij geen tekenles kreeg zoals haar broers, heeft zij veel van hen afgekeken. Maar haar miniaturen bleven binnenshuis. Slechts een enkeling buiten de familiekring kende haar tekeningen, zoals de Amsterdamse koopman Henrik Jordis. Zijn bewondering uitte hij in lofdichten, die zij dan weer opnam in haar albums. Maar Gesina was beslist geen Anna Maria van Schurman, die in binnen- en buitenland bewonderaars had en die roem ook opzocht. Gesina was een keurige Zwolse die zich hield aan de ongeschreven regels van het vrouwelijk gedrag in haar tijd. Keurig, met ondeugende trekjes, dat wel. Het geeft te denken: hoe groot had Gesina kunnen zijn als zij een man was geweest?

De Republiek in de 17de eeuw kende enkele vrouwelijke kunstenaars. Judith Leyster is de bekendste. Zij produceerde voor de markt, een zeldzaamheid. Vaak waren vrouwelijke kunstenaars dochters of zusters van professionele schilders en leerden ze zo het vak. Een enkeling verkocht haar werk, meestal maakte ze het voor zichzelf, familie of vrienden. De tentoonstelling Het leven getekend. De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch geeft een overzicht van kunstenaressen in de Gouden Eeuw zoals de portretschilderes Margaretha Wulfraet, de knipster Johanna Koerten, de kalligrafist Maria Strick en de alleskunner Anna Maria van Schurman. Het geeft de bezoeker een beeld van het spectrum van vrouwelijke kunst in de Gouden Eeuw. Welke grenzen waren er voor vrouwelijke kunstenaars? Gesina’s werk laat het ons duidelijk zien.

Tegelijk met deze tentoonstelling exposeert ook Hester Scheurwater (1971) in het Stedelijk Museum Zwolle. Een groter verschil in kunst lijkt niet denkbaar, maar het werk en de maatschappelijke positie van Gesina werd sterk beïnvloed door het deels door mannen bepaalde vrouwbeeld in haar tijd. Opvallend is dat in het werk van Hester Scheurwater de man nog sterk aanwezig in het vrouwbeeld van nu.

Tentoonstelling: Het leven getekend. De Gouden Eeuw van Gesina ter Borch

Periode: 17 oktober 2010 t/m 9 januari 2011

Locatie: Stedelijk Museum Zwolle, Melkmarkt 41, Zwolle