Zwolle – ‘Niet omkijken, Orpheus! Van opera naar muziektheater’ – ­de eerste tentoonstelling van Theater Instituut Nederland op reis – verbeeldt de recente ontwikkelingen van de operaregie. Aan de hand van videobeelden, foto’s, kostuums en objecten reist de bezoeker mee langs de meest kenmerkende veranderingen in de uitvoering van de opera sinds de jaren 50 van de vorige eeuw. De titel van de tentoonstelling verwijst naar de eerste opera van de theatergeschiedenis waarin de klassieke operaheld Orpheus moest kiezen tussen zijn talent of zijn liefde. Deze tentoonstelling is van 3 februari t/m 10 mei 2009 te zien in Museum de Fundatie in Zwolle.

Lag in de opera van de jaren vijftig het accent vooral op de zangtalenten van de performers, gaandeweg ontwikkelde zich een inspirerend samenspel tussen muziek en theater. Van statische ‘mooizang’ naar een dramatische gebeurtenis met herkenbare personages en doorleefd gebrachte aria’s. Gezongen in symbolisch geladen ensceneringen, volgens de interpretatie van de regisseur. Die omslag bracht in de jaren zeventig wereldwijd een explosie aan nieuwe operavormen tot stand en leidde in Nederland ook nog eens tot veel experimenten en kleinschalig muziektheater.

Wagner en Callas, Sellars en Orkater

Niet omkijken, Orpheus! illustreert die ontwikkelingen aan de hand van themakabinetten, opgedragen aan belangrijke vernieuwers als Wieland Wagner, operadiva Maria Callas en regisseur Walter Felsenstein. Er zijn scènes te zien uit beroemde opera’s van Mozart, Wagner en Puccini – in telkens verschillende ensceneringen van onder andere Harry Kupfer, Peter Sellars en Zeffirelli. Zo herkent de bezoeker in vogelvlucht de tijdgeest, stijl, taal en ontwikkeling die de interpretatie van deze klassieke opera’s heeft doorgemaakt. In het hart van de tentoonstelling ervaart de bezoeker hoe de ontwikkelingen in operaregie ook leidden tot bijzondere nieuwe opera’s als Einstein on the Beach en Naïma. Daarbij is te zien hoe de periode na de Tweede Wereldoorlog aanleiding gaf tot verschillende mengvormen van opera en toneel – en hoe in Nederland dit proces gestalte kreeg in de vorm van experimentele muziektheaterproducties door groepen als Hollandia en Orkater. De expositie belicht daarbij de belangrijke rol van componist Louis Andriessen als bruggenbouwer tussen die twee nieuwe theatervormen.

Peter te Nuyl en Mirjam Grote GanseyDe tentoonstelling Niet omkijken, Orpheus! wordt gerealiseerd door Theater Instituut Nederland en Museum de Fundatie in samenwerking met het Nederlands Kameropera Festival. Regisseur Peter te Nuyl en theatervormgever Mirjam Grote Gansey tekenen, naast conservator Joke van Pelt, voor het concept en de vormgeving. Niet omkijken, Orpheus! wordt mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.