Zwolle – In de eerste eeuwen van Zwolle’s bestaan veranderen de verdedigingswerken verschillende keren. Verbeteringen waren nodig omdat wapens van eventuele belagers van de stad steeds geavanceerder werden. Daardoor kwam de veiligheid van de bewoners meer in het geding.
Muren en grachten
Een oude kaart van Zwolle is die van Jacob van Deventer. Deze kaart stamt waarschijnlijk uit de tweede helft van de zestiende eeuw. De stad is dan al ruim 300 jaar oud. Zwolle is dan al veel groter dan in 1230. De stad is uitgebreid met het gebied van de Kamperstraat, de Ossenmarkt en de Voorstraat. Aan de overkant van de Grote Aa is een gebied ontstaan dat rond 1470 is uitgebreid tot aan de Thorbeckegracht.
De grachten beschermden de muren. Ze waren ondiep zodat ze niet bevaarbaar waren. Om te voorkomen dat ze overgestoken werden, groef men in het midden een heel diepe geul, een zogenaamde cuvet. Tussen de muur en de gracht lag een strook land met doornachtig struikgewas.
Restanten van de muur langs de Stadsgracht tegenover de Thorbeckegracht zijn van de laatste muur. Deze muur is een restant van de laatste stadsuitbreiding. De torens in de muur dienden ter versteviging. Ze hadden ook een functie bij de verdediging van de stad. Doordat de torens uit de muur sprongen kon de vijand vanaf de torens goed beschoten worden. De afstand tussen de torens mocht om die reden niet groter zijn dan twee keer de schootsafstand. De afstand tussen de Diezerpoort, de Pelserstoren, de Overstichtstoren, de Wijndragerstoren en de Vispoort was steeds ongeveer 50 meter.
Vuurgeschut
In het midden van de veertiende eeuw ging het vuurgeschut een rol spelen bij de verdediging van de stad. Voor de lichtere wapens zoals de haakbus werden de schietspleten in de muur voorzien van ronde openingen. De wapens stonden tegen een stevig stuk eikenhout. Dit hout ving de terugslag van het wapen op. Op de torens stonden kleine kanonnen. Men dacht dat hooggeplaatste kanonnen verder zouden kunnen schieten.
Om de torens tegen brand te beveiligen werd er zand op gestrooid. Brandende pijlen, afgeschoten door de vijand konden op deze manier geen schade aanrichten. In vredestijd werden de torens aan burgers in de stad verhuurd. Bij vijandelijke dreiging moesten de torens ontruimd worden.
De poorten waren de zwakste plekken in de muur. De Vispoort, de Steenpoort en de Rhoontoren kwamen uit op een loswal en waren daardoor min of meer veilig. De Diezerpoort, de Kamperpoort, en de Sassenpoort waren poorten waardoor men over land de stad in kon komen. Als de vijand eenmaal voor de poort stond werd hij belaagd met zaken als kokende pek, teer, gesmolten lood of brandend vet. Hete vloeistof die eenvoudig naar beneden gegooid kon worden. De poort was dan uiteraard gesloten, de ophaalbrug omhoog geklapt. Zou de poort het begeven dan kon het valhek ook wel hamei genoemd, neergelaten worden.
Moderne verdedigingswerken
De omstandigheden veranderden. In 1579 werd de Unie van Utrecht ondertekend. Een aantal Nederlandse gewesten verenigden zich in een gezamenlijke strijd tegen de Spanjaarden. Zwolle werd frontierstad van de Republiek van de Verenigde Nederlanden en daarmee onderdeel van een grote verdedigingslinie die een groot grondgebied tegen invallen uit het oosten moest verdedigen. De moderne vestingwerken werden een onderdeel van de landsverdediging.
In de periode 1606 – 1619 werden er elf puntvormige verdedigingswerken, bastions aangelegd. De grond die uit de grachten kwam werd als wallen opgeworpen. Deze bastions moesten de stad verdedigen tegen een steeds groter bereik van kanonnen. Door de vooruitstekende puntvorm van de verdedigingswerken kon Iedere aanval op de stad worden onderschept. Op de kaart van Blaeu uit het midden van de zeventiende eeuw is duidelijk te zien hoe de nieuwe vestingwerken eruitzagen. De oude vestingwerken werden in de nieuwe plannen opgenomen. Het Kraenbolwerk en het Maagjesbolwerk moesten het Zwartewater tegen invallen verdedigen.
De stadsmuur verloor door de aanleg van de bolwerken grotendeels zijn functie. In 1790 werd Zwolle een open stad. De grond langs de stadsmuren werd verkocht en er werden allerlei percelen tegen de muur aangebouwd. Hierdoor verdween de muur uit het straatbeeld. Er kwamen huizen te staan tegen de muur zoals aan de Buitenkant, de Walstraat en de Kerkstraat.
In de Korte Kamperstraat kun je in de kelder van een woning komen via een oude poort in de stadmuur die ooit de westkant van de stad beschermde. In panden in de Kerkstraat zijn ook restanten van een oude stadsmuur gevonden.
Bewoning buiten de stadsmuur
Mensen gingen ook buiten de stad wonen. Binnen de muren werd het te vol. Deze stadsuitbreidingen werden nog nauwelijks voorzien van verdedigingswerken. Wel kwam er nog een verdedigingslinie van de stad tot aan de IJssel. Het Engelse Werk is hier een onderdeel van.
Stadswandeling
Onder leiding van stadsgids Gerrit van Dijk kun je een rondwandeling maken langs de restanten van de Zwolse verdedigingswerken. Kijk voor meer informatie en een gratis rondleiding op de site torentotpoort.nl.
