De IJssel, volgens velen de mooiste rivier van Nederland, stroomt door uiterwaarden, natuurgebieden en langs Hanzesteden. Het lijkt of dit altijd al zo was. Niets is minder waar. Voordat de mens de IJssel bedwong door middel van dijken, kribben en stenen oevers veranderde de loop steeds. De IJssel ontstond vele duizenden jaren geleden. Toch is, geologisch gezien, de IJssel een jonge rivier. Langs de IJssel woonden Romeinen waarvan ook in Ittersumerbroek sporen zijn gevonden.

De IJssel werd ooit Isala genoemd, afgeleid van de naam Salland. De streek Salland dankt zijn naam aan een Germaanse stam, de Salische Franken die in een grijs verleden het gebied bewoonden. De rivier ontstond in de voorlaatste ijstijd, zo’n 150.000 jaar geleden. De 125 kilometer lange IJssel volgt de oude bedding van de voorloper van de Rijn. Door een uitloper van de grote ijskap uit de Saale-ijstijd ontstond het IJsseldalbekken. De Oost-Veluwe en de Sallandse Heuvelrug zijn stuwwallen van deze gletsjer.

Veldheer Drusus
Dit uitgesleten bekken werd in de loop van de tijd opgevuld met grind, zand en klei. In het noorden van de IJsselvallei stroomden een aantal beken richting het noorden. Aan de zuidkant van de vallei stroomden de Berkel en de Oude IJssel in zuidelijke richting. Vermoedelijk vond er in de vierde eeuw een doorbraak plaats tussen beide stelsels en is het water in noordwaartse richting gaan stromen.

Deze doorbraak was vermoedelijk een gevolg van de activiteiten van de Romeinse veldheer Drusus. Om de noordgrens van het Romeinse Rijk te beschermen lieten de Romeinen meer water bij het splitsingspunt van de Waal en de Neder-Rijn door de Neder-Rijn stromen. Dit extra water kan de doorbraak geforceerd hebben. In deze tijd was de IJssel geen bevaarbare rivier. In de loop van de tijd werd het dal met rivierafzettingen gevuld. Er ontstonden rivierduinen.

Bewoners
In het jaar 50 verwondert de Romeinse schrijver Gaius Plinius Secundus zich over het landschap en de bewoners in de IJsselvalei. Hij neemt waar dat twee keer per dag de vloed opkomt in een gebied waar de grens tussen land en water niet duidelijk is. Daar leeft het arme volk op zelf opgeworpen plateaus en heuvels, net boven de hoogste vloedlijn. Op hun heuvels zijn het net opvarenden op een schip. Als het water zich terugtrekt zijn het net schipbreukelingen die jacht maken op de vissen die zich met het water terug trekken.

Door zand en wind ontstane rivierduinen waren veilige woonplekken. Op deze duinen woonden de mensen droog, samen met hun vee. Landbouw was er nauwelijks. De lager gelegen gebieden overstroomden regelmatig. Tot in de late middeleeuwen was de IJssel als doorgaande vaarweg onbelangrijk.

Bijzondere vondsten
Er zijn bijzondere vondsten langs de IJssel gedaan. Vondsten die erop wezen dat het gebied al lange tijd bewoond was. Er zijn sporen gevonden van bewoning toen de wijk Zwolle Zuid in aanbouw was. Bij de buitenplaats Bikkenrade zijn sporen aangetroffen van een Romeinse nederzetting uit het jaar 150. De plek werd zo’n 275 jaar lang bewoond. Op deze en andere plekken langs de IJssel maakten die vroege bewoners in kuiloventjes uit ijzeroer een ruwe vorm van ijzer. Dit werd gebruikt bij de paardenhandel met de Romeinen. Mogelijk werd het materiaal op zich ook verhandeld.

De meest noordelijke grens met het Romeinse Rijk, de Limes liep langs de Rijn. Dit was geen ondoordringbare grens. Er vond handel plaats met de in het gebied wonende Germaanse stammen. Vondsten van oude munten doen vermoeden dat er uitwisseling tussen de Romeinen met de Germanen plaatsvond.

Paalcirkels
In de wijk Ittersumerbroek zijn sporen gevonden van twee paalcirkels met een doorsnede van tien meter, een zogenoemde ‘woodhenge’. Het gaat om kalenders die gebruikt werden om de zonnewenden en de tussenliggende momenten te bepalen. Kennis die belangrijk was voor de landbouw om de momenten voor zaaien en oogsten te markeren en het vieren van de jaarlijks terugkerende rituelen. Het is de vraag of de boeren zelf de kalender af konden lezen. Mogelijk deed de sjamaan dit. In de oudheid was Stonehenge een belangrijk kenniscentrum. Vanuit heel Europa trokken mensen naar Engeland om daar kennis op te doen. De overeenkomst met het Engelse Stonehenge ligt dan ook voor de hand.

Binnenkort op 1Zwolle
In deel 2 van ‘De IJssel, de mooiste rivier van Nederland, altijd in beweging’ kun je onder meer lezen hoe door hevige stormen de IJssel dieper werd, wat ervoor zorgde dat de Hanzesteden langs de IJssel tot bloei konden komen.