Door een aantal heftige stormen in de twaalfde en dertiende eeuw werd de IJssel beter bevaarbaar. Omdat de rivier dieper werd, konden er grotere vrachtschepen op varen. De steden langs de rivier kwamen tot bloei en de Hanze ontstond. Amsterdam en Rotterdam waren in de hoogtijdagen van de Hanze nog onbeduidende plaatsen. Het economische hart van Nederland lag in de late Middeleeuwen voor een belangrijk deel aan de IJssel.
Opgestuwd door verschillende stormen brak het water van de Noordzee tussen 1163 en 1248 regelmatig door de kwetsbare duinenrij langs Holland en Friesland. De stormvloed van Allerheiligen had in november 1170 wel de meeste impact. Het water drong door tot in het Aelmere (palingmeer), een gebied in het midden van de Lage Landen. Het bestond uit moerassige veengronden en bossen doorsneden met watergeulen. Door deze storm kwam het gebied in open verbinding met de Noordzee te staan en was zo het begin van de Zuiderzee. Via de Zuiderzee werd de IJssel de kortste weg naar de Noordzee.
Diepere IJssel brengt voorspoed
De Zuiderzee werd in de loop der tijd steeds groter en dieper. Steeds meer land kalfde af en de binnenzee kon steeds meer water bevatten. De IJssel voerde dit water aan. Omdat water altijd het laagste punt zoekt, stroomde er steeds meer water vanuit de Rijn door de IJssel. Het waterniveau in de rivier kwam hierdoor zo’n twee meter hoger te staan. De diepere IJssel zou een paar eeuwen lang voorspoed in onze contreien brengen. De rivier werd bevaarbaar voor schepen met een grotere diepgang. Het was vast een mooi gezicht, hoe de Hanzekoggen af en aan voeren om hun waren te laden en te lossen.
Zo’n twee eeuwen later luidde een andere natuurramp het einde van de bloeiperiode van de Hanzesteden langs de IJssel in. De Sint-Elisabethsvloed, in 1421, zorgde in de Biesbosch dat de rivier de Waal een open verbinding met de zee kreeg. De Waal ging sneller stromen, het verval in de rivier werd groter door een kortere weg naar zee, waardoor er minder water door de IJssel naar de Zuiderzee werd afgevoerd.
Zwolle aan de IJssel
Zwolle was eigenlijk geen IJsselstad. In de Middeleeuwen speelden grote handelsbelangen op de Rijn, de Waal en de IJssel. Een waterweg tussen Zwolle en de IJssel zou de stad veel voordelen opleveren. In 1361 werd een eerste poging gedaan om een verbinding te maken. Er kwam een begin van een gracht, die niet wordt voltooid. In 1480 werd opnieuw een poging gedaan. Net als in 1361 werd bij de bisschop van Utrecht een verzoek gedaan om een gracht te graven. Kampen en Deventer lagen echter dwars. Er kwam geen rechtstreekse verbinding van Zwolle met de IJssel.
Uiteindelijk zou koning Willem I toestemming geven om een gracht te graven. In 1819 werd de Willemsvaart met de Katerveersluizen feestelijk geopend. Na de Tweede Wereldoorlog werden er plannen gemaakt voor een nieuw kanaal. Het zou nog tot 1960 duren voordat er begonnen werd met de graafwerkzaamheden. Het kanaal werd op 7 december 1964 geopend.
Dijken langs de IJssel
Gedurende vele eeuwen hebben de bewoners van de IJsseloevers geprofiteerd van het water. Om droge voeten te houden moesten ze zich wel tegen datzelfde water beschermen. De rivier had meerdere gezichten. Van rustig stromend en ondiep in de zomer, tot een kolkende, verwoestende stroom in het vroege voorjaar als er smeltwater en veel regenwater vanuit het achterland kwam.
De eerste bewoners zochten hun heil op rivierduinen en op zelf opgeworpen terpen. In de loop van de tijd werden de terpen door provisorische dijkjes met elkaar verbonden. Deze plaatselijke dijkjes waren niet afdoende tegen het hoge water in de IJssel. Om de bescherming tegen hoogwater beter te regelen, kondigde landsheer Guy van Avesnes, bisschop van Utrecht, dijkregels af. Dit gebeurde in 1308 op de Spoolderberg in Zwolle. Deze dijkregels zouden de grondslag vormen voor het ontstaan van het waterschap Salland.
In het begin van de veertiende eeuw lagen de meeste dijken er al. De dijkregels hadden vooral betrekking op het onderhoud. Grondeigenaren kregen een onderhoudsplicht voor hun stukje dijk. Hogere dijken zorgden er wel voor dat bij dijkdoorbraken de gevolgen catastrofaler waren met verlies van mensenlevens en materiële schade.
Sallandse weteringen
De aaneengesloten dijk langs de IJssel had wel een nadeel. Het water vanaf de Sallandse Heuvelrug kon niet meer in de IJssel stromen. Het hoopte zich op in de lagergelegen gebieden langs de IJssel. De groeiende bevolking, die meer plek nodig had om te wonen en meer landbouwgrond om zich van voedsel te voorzien, ondervond hier hinder van. Er moest een oplossing komen om dit overtollige water af te voeren.
Er werden afwateringskanalen evenwijdig aan de IJssel gegraven. Dit deed men door al bestaande waterlopen met elkaar te verbinden. Zo ontstonden de Sallandse weteringen die het overtollige water in noordelijke richting via de Zwolse stadsgracht in het Zwarte Water afvoerden.
Binnenkort op 1Zwolle
In deel 3 van ‘De IJssel: de mooiste rivier van Nederland altijd in beweging’ lees je meer over de IJssel in onze tijd.
