Zwolle – Volgend jaar viert ‘s-Hertogenbosch het 500e sterfjaar van Jheronimus (Jeroen) Bosch. Deze wereldberoemde schilder ging de geschiedenis in als den duvelmakere (de schepper van duivels) en als schilder van satirische voorstellingen. Wat weinigen weten is dat de (Zwolse) Moderne Devotie veel invloed op zijn werk en manier van denken moet hebben gehad.

Jheronimus Bosch 1450 – 1516

In de directe omgeving van ‘s-Hertogenbosch bevond zich een groot aantal kloosters. Van bijzonder belang zijn de twee huizen die zijn opgericht door de Broeders en Zusters van het Gemeene Leven. Het betreft hier, net als in Zwolle, een orde van leken zonder gelofte, die eind 14e eeuw ontstond en die probeerde terug te keren naar een eenvoudiger en persoonlijker geloof, de zogenaamde Devotio Moderna. Deze twee huizen van de Broeders en Zusters van het Gemeene Leven waren slechts op een steenworp van het atelier van Bosch verwijderd, dus ze waren bijna buren. Jheronimus en Thomas zijn een poosje tijdgenoten geweest die, vernieuwers als ze waren, zich niet altijd aan de gebruikelijke, door de Kerk voorgeschreven denkbeelden en afbeeldingen hielden. Heeft Jheronimus Bosch (het werk van) Thomas a Kempis gekend? en heeft hij er zich mogelijk door laten inspireren?

Er zijn in het werk van beide vertolkers van het middeleeuwse religieuze gedachtegoed in ieder geval veel overeenkomsten te vinden, zoals:

Het Narrenschip geschilderd door Jeroen Bosch als mogelijke illustratie bij de tekst van Thomas a Kempis.

Zwolse fantasierijke religieuze kunstuitingen

Maar omgekeerd waren de fantasierijke en soms duivelse figuurtjes zoals Bosch die schilderde in Zwolle blijkbaar ook niet onbekend. Met name in de Broerenkerk zijn nog vele voorbeelden te vinden die geïnspireerd lijken te zijn op Jeroen Bosch (geschilderd rond 1510, zie hieronder).

De vernieuwende geest van de geschriften van Thomas en de fantasierijke spottende schilderijen van Jheronimus zullen in deze donkere middeleeuwen wel menigeen de wenkbrauwen hebben doen fronsen. Zeker is in ieder geval dat het werk van beide, de schrijver en de schilder, niemand onberoerd liet en dat zij in hun eigen tijd al ruime bekendheid en waardering genoten.

Thomas van Kempen 1380 – 1471

De één z’n mystiek en de ander z’n fantasie zouden elkaar vanuit diezelfde bron wel eens heel goed aangevuld kunnen hebben.
Wellicht hebben de gewelfschilderingen in de Broerenkerk hiermee wel een extra interessante dimensie gekregen.

Bert Dijkink

Bronvermelding:

De Navolging van Christus. Jac van Ginneken (1946) (boek)
Alle schilderijen en tekeningen van Jheronimus Bosch (boek)
Jos Koldeweij, Paul Vandenbroek en Bernard Vermet)
De Broerenkerk te Zwolle, boek (Waanders)
De Broeren en zijn gewelven, boek, (Waanders)
Bosch, schilderijen, boek, Walter Bosing

4 gedachten over “Wat heeft Jeroen Bosch met Zwolle?”

Dat is toevallig??heb deze link zeer onlangs naar de auteur gestuurd:

Zouden de mensen van de Moderne Devotie, dit zelf wel weten?
Vond het in elk geval een indrukwekkend en goed gedocumenteerd stukje proza.
Een WLZ-topic dat aan deze gerelateerd is[/url]

@Dick, Jij hebt er oog voor maar de auteur heeft vrij weinig respons op dit artikel gekregen.
Maar nu s’hertogenbosch dit jaar goede sier maakt met het Jeroen Bosch jaar en daarbij de Zwolse Thomas a kempis ook duidelijk in betrekt moeten we misschien vaststellen dat Zwolle wellicht weer een gemiste kans rijker is.