De IJssel kent meerdere gezichten: van kalme stroom tot een bedreigende watermassa. Schippers, boeren en ecologen hebben allemaal hun eigen belangen. Die blijken vaak in strijd met elkaar. In deel 3 van de serie ’De IJssel: de mooiste rivier van Nederland’ worden een aantal aspecten van de IJssel in onze tijd onder de loep genomen.
We maken een enorme sprong in de tijd naar de jaren 1993 en 1995. In deze jaren zorgden enorme hoeveelheden regen- en smeltwater voor extreem hoge waterstanden in Nederlandse rivieren en kanalen. In 1993 moesten in Borgharen en Itteren 12.000 mensen worden geëvacueerd. In 1995 waren dat in het Gelderse rivierengebied uit voorzorg 250.000 mensen en 1 miljoen dieren, die een veilig heenkomen moesten zoeken. De gewaande veiligheid achter de dijken bleek een schijnveiligheid te zijn. In 1995 dreigden ook rondom Deventer de dijken langs de IJssel het te begeven.
Ruimte voor de rivier
Met het plan ‘Ruimte voor de rivier’ kwam er een andere waterbeschermingsaanpak in ons rivierengebied. Naast het verhogen en versterken van de dijken, kregen de rivieren ook meer ruimte om overtollig water te bergen. De verruiming van de IJssel bij Zwolle start in juni 2012. In Westenholte is in de Vreugderijkerwaard, evenwijdig aan de IJssel, een nevengeul gegraven. Ruim twee kilometer dijk is 300 meter landinwaarts gelegd. In de Scheller en Oldeneler Buitenwaarden zijn geulen gegraven om de rivier extra ruimte te geven. Op 14 december 2016 leverde minister Haegen, minister van Infrastructuur en Milieu, de Ruimte voor de rivierprojecten bij Zwolle op. De werkzaamheden namen vier jaar in beslag.
IJssel in gevaar
Experts luiden nu de noodklok. De rivier de IJssel komt in gevaar. Dit wordt veroorzaakt door de extreme afwisseling van natte periodes en periodes van droogte. Bovendien draagt de daling van de rivierbodem in de IJssel hier aan bij. De laatste vijftig jaar dalen de rivierbodems in de rivieren Maas, Waal en IJssel. Daardoor zijn ze veel dieper komen te liggen. Het water in de rivier is door menselijk ingrijpen beteugeld. Door het aanleggen van dijken, kribben en stenen oevers is het water sneller gaan stromen met meer erosie van de bodem tot gevolg. De daling is een paar centimeter per jaar.
De rivierbodem van de Waal daalt sneller dan die van de IJssel omdat de Waal meer Rijnwater krijgt. Dit proces heeft rampzalige gevolgen voor de scheepvaart. De rivier wordt steeds moeilijker bevaarbaar. De havens en sluizen langs de rivier worden minder goed bereikbaar. Op die plekken daalt de bodem niet. Door erosie van de rivierbodem komen steeds meer kabels en leidingen bloot te liggen.
Rivierbodem verhogen
Ook trekt de rivier steeds meer grondwater naar zich toe omdat het water altijd naar het laagste punt toe gaat. Boeren hebben last van een lage grondwaterstand. Hun gewassen drogen daardoor uit. Door een lagere grondwaterstand verzakken funderingen en komen gebouwen in gevaar. Er zou een gigantische operatie nodig zijn om verergering van de problemen te voorkomen. Op verschillende plekken zou de rivierbodem met 30 tot 50 centimeter zand opgehoogd moeten worden. Deze plannen stuiten op weerstand bij de binnenvaartschippers.
In deel 4, het laatste deel van de serie ‘De IJssel, de mooiste rivier van Nederland, altijd in beweging’, kijken we naar de toekomst van de rivier.
