Aandacht voor huisbezoeken sociale dienst Zwolle

Met een brief aan het college wil de SP aandacht vragen voor de huisbezoeken door de sociale dienst van de gemeente Zwolle.

“Sinds de invoering van eerst de Algemene Bijstandswet in 1996 en later de Wet Werk en Bijstand gebruiken veel gemeenten huisbezoeken bij bijstandsgerechtigden als controle-instrument. De afgelopen tijd is daarover in een aantal situaties enige ophef ontstaan. Ook heeft de Centrale Raad van Beroep (CRvB) op 11 april 2007 een viertal uitspraken gedaan die vulling geven aan wat wel en wat niet acceptabel is bij huisbezoeken. Kort samengevat stelt de CRvB dat aan de bijstandscliënt/bewoner vooraf toestemming moet worden gevraagd voor het binnentreden en dat hem vooraf moet worden medegedeeld dat het eventuele weigeren van toestemming geen directe gevolgen heeft voor de bijstandsverlening. Slechts wanneer de gemeente op grond van feiten en omstandigheden reden heeft om te twijfelen aan de rechtmatigheid van de bijstandsverlening, behoeft het weigeren van toestemming niet zonder gevolgen te blijven. De bewijslast dat de bewoner na voorgelicht te zijn over zijn rechten, vrijwillig toestemming heeft gegeven voor het binnentreden, berust op de gemeente. Een uitgebreidere analyse van de uitspraken is als bijlage bij deze brief gevoegd.” De recente uitspraken en de maatschappelijke discussie rond het huisbezoek zijn voor de SP-fractie aanleiding om opheldering te vragen over de praktijk van de huisbezoeken in de gemeente Zwolle.

Onze uitgangspunten

Twee uitgangspunten hanteren wij als het gaat om voorkomen en bestrijden van bijstandsfraude. Het eerste is het solidariteitsbeginsel, dat mensen die zonder bron van inkomsten zitten, recht hebben op bijstand. Dit beginsel kan echter pas standhouden als uitkeringen rechtmatig verstrekt worden. De SP pleit er daarom voor dat fraude hard aangepakt wordt, omdat misbruik van voorzieningen en gemeenschapsgeld het draagvlak onder de sociale zekerheid uitholt.

Het tweede uitgangspunt is dat de overheid niet nodeloos inbreuken mag plegen op de privacy en persoonlijke levenssfeer van de mensen die afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering. Ook iemand die bijstand ontvangt heeft er recht op respectvol bejegend te worden.

We erkennen dat er –doordat de hoogte van de bijstandsuitkering sterk afhankelijk is van de  persoonlijke omstandigheden— sprake is van een spanningsveld tussen beide uitgangspunten. Volstrekte rechtmatigheidcontrole kan niet zonder forse inbreuken op de privacy. Er zal dus een situatie gevonden moeten worden waarin respect voor de privacy en rechtmatigheidcontrole een optimaal evenwicht bereiken.

Het huisbezoeken protocol van de gemeente Zwolle

In het huisbezoeken protocol van de gemeente Zwolle van 3 november 2002 staat duidelijk beschreven welke rechten en plichten cliënten en ambtenaren hebben voorafgaand en tijdens het huisbezoek. Daarnaast wordt er in dit protocol beschreven wanneer welk soort huisbezoek geoorloofd is. In het protocol worden een drietal soorten huisbezoeken uitgelicht.

o                   Een huisbezoek als onderdeel van de dienstverlening.

o                   Een huisbezoek als controlemiddel

o                   Een huisbezoek bij lichte/geringe vermoedens van fraude (tot € 6.000)

Een aangekondigd huisbezoek als dienstverlening aan cliënten

Gemeenten hebben allerlei mogelijkheden om mensen extra te ondersteunen, denk bijvoorbeeld aan de langdurigheidtoeslag, bijzondere bijstand en ziektekostenregelingen. Het niet-gebruik van deze voorzieningen is hoog omdat, het invullen van aanvraagformulieren door velen als moeilijk wordt gezien, er veel bureaucratie om de hoek komt kijken en veel mensen denken toch geen recht op een voorziening te hebben. Doodzonde, want ze laten honderden euro’s per jaar liggen. Gemeenten zouden hun cliënten een huisbezoek kunnen aanbieden waarbij zij samen met de cliënt bekijken waar recht op bestaat en waarbij er direct aanvraagformulieren met de cliënt kunnen worden ingevuld.

Een aangekondigd huisbezoek om recht op bijstand te beoordelen

Een aangekondigd huisbezoek kan als de sociale dienst op basis van de bijstandsaanvraag, het schriftelijk onderzoek en/of bestandsvergelijking vraagtekens geeft bij het recht op bijstand. Het huisbezoek moet noodzakelijk zijn om het recht op bijstand te kunnen beoordelen omdat de gegevens niet op andere manier te verkrijgen zijn. Een voorbeeld hiervan is als een alleenstaande een uitkering aanvraagt, maar een kamer huurt bij iemand anders.

De gemeente zou dan een huisbezoek kunnen uitvoeren om de woonsituatie te bekijken om zeker te stellen dat er sprake is van kamerhuur en de cliënt niet samenwoont.

Een huisbezoek bij geringe vermoedens van fraude (tot € 6.000)

Een huisbezoek door een consulent/toezichthouder is in dit kader bedoeld om de rechtmatigheid van de uitkering vast te stellen en niet zozeer om vast te stellen of de belanghebbende zich schuldig heeft gemaakt aan een strafbaar feit. Wanneer er twijfels bestaan over de door de belanghebbende opgegeven woon- en/of leefsituatie of wel de inkomsten bronnen is het bij de gemeente Zwolle mogelijk om een onaangekondigd huisbezoek uit te voeren.

Onaangekondigde bezoeken

In paragraaf 7 van het huisbezoeken protocol staat het volgende:

7.2         Onaangekondigd huisbezoek

Deze zijn noodzakelijk als er twijfels bestaan over door de belanghebbende opgegeven woon- en / of leefsituatie of wel de inkomsten bronnen. Ze moeten beperkt blijven tot de gevallen waarin twijfel bestaat aan de woon-, en / of leefsituatie, dan wel de inkomsten bronnen van de belanghebbende. Deze huisbezoeken worden in het algemeen afgelegd door of samen met een (fraude)consulent.
Deze soort van huisbezoeken heeft de bedoeling de belanghebbende te verrassen in zijn feitelijke woonomgeving. De belanghebbende wordt in principe nog niet als verdachte beschouwd, maar bevindt zich wel op de grens ervan, zodat er altijd sprake is van een inlichtingenplicht tegenover de consulent, als bedoeld in artikel 65 van de ABW.

Het doel is om twijfel weg te nemen, hetgeen ook in het voordeel van de belanghebbende kan zijn. Een onderzoek naar de financiële en andere voor de uitkering relevante omstandigheden kan ter plaatse worden gedaan. Ook als ten onrechte uitkering is verstrekt zonder dat er sprake is van opzet of schuld behoort het onderzoek tot het taakgebied van de reguliere consulent.

Uit het bovenstaande blijkt dat de sociale dienst van de gemeente Zwolle ook onaangekondigd huisbezoeken aflegt zonder dat er sprake is van fraude. Immers, de uitkeringsgerechtigde wordt nog niet gezien als verdachte, maar bevindt zich op de grens ervan. Een dergelijk huisbezoek wordt gebruikt om het recht op bijstand te beoordelen. De vraag is of de sociale dienst zomaar onaangekondigd bij een uitkeringsgerechtigde mag binnenstappen zonder dat er een vermoeden van fraude is.

Bij de SP in Zwolle zijn verschillende situaties bekend van onaangekondigde huisbezoeken van de sociale dienst. In zeker twee van deze gevallen werden de uitkeringsgerechtigden door de sociale dienst verdacht van fraude. Echter in de periode voorafgaand aan het onaangekondigde huisbezoek (in het ene geval negen maanden en in het andere geval anderhalf jaar) heeft de sociale dienst de uitkeringsgerechtigde niet opgeroepen om de situatie te toetsen. Het zou integer en sympathiek zijn geweest van de gemeente Zwolle, wanneer zij in dergelijke situaties de uitkeringsgerechtigde de kans zou geven de situatie uit te leggen. In de twee eerder genoemde gevallen zou het daarna onnodig zijn geweest om een onaangekondigd huisbezoek af te leggen.

De SP is van mening dat van een onaangekondigd huisbezoek alleen sprake kan zijn als er een concreet en onderbouwd vermoeden van fraude bestaat. Een huisbezoek is een inbreuk op iemands persoonlijke levenssfeer die bescherming behoeft. Ook uitkeringsgerechtigden hebben immers recht op privacy. Daarom kan het niet zo zijn dat de gemeente zonder een vermoeden van fraude bij iedereen binnenstapt en kasten en lades opentrekt. In geval van een concreet en onderbouwd vermoeden van fraude is een onaangekondigd huisbezoek door de sociale recherche geoorloofd. Geoorloofd, want fraude ondermijnt het draagvlak voor voorzieningen zoals de bijstand en moet worden bestreden. De gemeente kan tot een onaangekondigd huisbezoek besluiten als er vraagtekens zijn over het recht op bijstand en de gegevens om dit recht op bijstand vast te stellen niet op andere manier te verkrijgen zijn.

Een onaangekondigd huisbezoek moet worden uitgevoerd door de sociale recherche. De betrokkene moet er door de sociale recherche op gewezen worden op het feit dat hij/zij verdacht wordt van fraude en dat hij/zij het recht heeft te zwijgen.

De SP-fractie wil graag antwoord op de volgende vragen:

o       Is het college met ons van mening dat onaangekondigde huisbezoeken alleen kunnen plaatsvinden als er een concreet en onderbouwd vermoeden bestaat van fraude en slechts uitgevoerd kunnen worden door een sociaal rechercheur? Zo nee, waarom niet? Zo ja, is het college bereid om dit op te nemen in het huisbezoeken protocol van de gemeente Zwolle?

o       Hoeveel huisbezoeken zijn er van september 2006 tot juli 2007 afgelegd, uitgesplitst naar het soort huisbezoek?

o       Hoeveel onaangekondigde huisbezoeken zijn er afgelegd? En bij hoeveel van deze huisbezoeken ging het om een concreet en onderbouwt vermoeden van fraude?

Namens de fractie van de SP,

Tjitske Siderius