Zwolle – Het lijkt wel of er in de afgelopen honderd jaar geen enkel jaar zonder verwarring is geweest. Museum de Fundatie toont 100 gezichten van 1917 tot en met 2016. Directeur Ralph Keuning vertelde zaterdag 1 oktober bij de opening van de tentoonstelling “Zie de Mens” dat er niet alleen publiekslievelingen worden getoond, maar ook kunstwerken die nieuwsgierig maken en uitdagen om nieuwe horizonten te ontdekken.
Foto’s: Hennie Vrielink
Samensteller van de tentoonstelling Hans den Hartog Jager zei het nog krachtiger: “werken vol met betekenis die u zullen prikkelen en scherpen.” De toptentoonstelling werd met “ trots op onze icoon de Fundatie” geopend door Hester Maij, gedeputeerde van de provincie Overijssel en zij benadrukte het belang van de cultuur in onze grensprovincie. “Overijssel is niet het eindgebied van Nederland, maar het begin van Europa.”
Het eerste schilderij uit de tentoonstelling heet “Selbstbildniss” van Oskar Kokoschka uit 1917. Hij vlucht uit liefdesverdriet naar het Duitse leger om te vechten in de Eerste Wereldoorlog. Als hij uit de oorlog terugkeert schildert hij zijn zelfportret, waarin hij niet alleen verwijst naar zijn oorlogsverwondingen, maar ook naar de hartepijn na de scheiding met zijn geliefde. Zijn vragende gezicht drukt grote onzekerheid uit. Ook uit de periode van de Tweede Wereldoorlog worden portretten getoond. De Joodse schilder Felix Nussbaum met zijn meesterwerk “Zelfportret met Jodenpas” uit 1943 heeft zichzelf afgebeeld als een behoedzame, onzekere en opgejaagde man, die weet dat hij niet aan zijn uiterlijk kan ontsnappen. Zijn ingevallen gezicht met teruggetrokken ogen laten angst en achterdocht zien.
Zo heeft elk jaar zijn gezicht. 100 kunstenaars uit de hele wereld die met hun portretten een tijdsbeeld hebben vastgelegd. Honderd jaar geleden hoefden ze niet meer in opdracht gelijkende portretten te maken, omdat de fotografie deze rol had overgenomen. Kunstenaars kregen artistieke vrijheid en werden minder afhankelijk van opdrachtgevers, waardoor ze meer van hun zelf- en mensbeeld konden uitdrukken, maar ook de tijdsgeest konden tonen. Het eerste kunstwerk op de tentoonstelling is een ei uit 1920 en gold als een grote doorbraak in het portretgenre. Het ei als de basis en essentie van het menselijk hoofd, maar ook als het begin van het nieuwe leven. Dit ei “Le nouveau-né” (de nieuwgeborene) van Constantin Brancusi wordt als het startpunt beschouwd van de nieuwe portretkunst. Op de expositie “barst” het ei open en komen alle volgende portretten eruit naar buiten. Topkunstwerken zoals “de Sphinx” van Francis Bacon, “Grande Nature Morte au Guéridon” van Pablo Picasso en “Dominique de Menil” van Andy Warhol. Volgens Ralph Keuning “kunstwerken die onder de huid van de tijd kruipen.”
Het laatste schilderij van de tentoonstelling is een knielende man in een groen jasje en een rode broek. Op zijn hoofd een klein groene muts. Terneergeslagen. Op de achtergrond het dreigende onweer. “Gewitterfront” van Neo Rauch uit 2016. Onweer, dreiging, verslagenheid: hier gaat iets niet goed. De tekst op het bordje naast het schilderij geeft de volgende duiding: “… dit schilderij als een teken des tijds. Soms lijkt het alsof in het huidige Europa overal gevaar loert: bij de grenzen willen heel veel mensen naar binnen, binnen Europa wordt de rust bedreigd door bloederige aanslagen. Tegelijk gaat het gewone leven voor de meeste mensen door: moeten ze bang zijn voor het onweer aan de horizon of zo gewoon mogelijk doorleven?” De man op het schilderij slaat op een trommel. Het lijkt alsof hij de druk van het naderende onheil niet aankan. Zijn houding is krachteloos en zijn blik neergeslagen. De tekst bij het schilderij eindigt met “Je moet door. Ons tegen het dreigende gevaar teweerstellen en op onze eigen trom blijven slaan, wat de buitenwereld ook dicteert.” De laatste zin van de tentoonstelling: “Dan blijft er hoop.”
Hennie Vrielink
Verslaggever Weblog Zwolle
