Zwolle – Onlangs zijn er 17 nieuwe Stolpersteine bij zes adressen in de wijk Assendorp onthuld. De Stichting Zwolse Stolpersteine stelt zich ten doel om meer dan 450 gedenkstenen ter herinnering aan de weggevoerde en omgekomen Joodse Zwollenaren te plaatsen. Deze gedenktekens worden, als dit mogelijk is, voor de huizen van de mensen die gedwongen door de nazi’s werden weggevoerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven, gelegd. Stolpersteine, oftewel struikelstenen zijn een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig (Berlijn, 1947).
Aan het leggen van de stenen gaat veel onderzoek vooraf. Zijn er nog nabestaanden die zich de slachtoffers herinneren? Of anderen, naastbestaanden, die wat over de slachtoffers kunnen vertellen? Wat is er in diverse archieven te vinden over de slachtoffers? Zijn er nog foto’s? Zo kan niet alleen een naam uit de vergetelheid gehaald worden, maar vaak ook een levensverhaal.
Iedere Stolperstein is een unieke persoonlijke gedenksteen, vaak de enige. Ze worden allemaal handmatig gemaakt door Demnig en zijn medewerkers. De massamoord op de slachtoffers vond op industriële wijze in de vernietigingskampen plaats. Een Stolperstein is een unieke persoonlijke gedenksteen voor een uniek mens.
Aan de onthulling gaat altijd een herdenkingsceremonie vooraf. Tijdens zo’n ceremonie wordt de kaddisj, een van de belangrijkste gebeden van het Jodendom, gelezen. De ceremonie vindt zo mogelijk plaats in aanwezigheid van familieleden, naastbestaanden en overige geïnteresseerden. Het feit dat familieleden soms van over de hele wereld voor deze ceremonie naar Zwolle afreizen is ontroerend en veelzeggend.
Wethouder Michiel van Willigen was een van de genodigden tijdens de laatste ceremonie. Hij hield voor de aanwezigen een mooie toespraak. Een gedeelte uit deze toespraak wordt hier geciteerd:
Dames en heren,
Het gebeurt ons allemaal wel eens, zó alledaags en doodgewoon: We lopen door de stad. In gedachten verzonken. Weinig aandacht voor de wereld om ons heen. In onszelf gekeerd.
En ineens zie je er een. Een messing steentje, tussen de trottoirtegels. “Vermoord in Sobibor”, luidt het opschrift – zonder enige vooraankondiging. En dan de naam van een Zwollenaar, een sterfdatum… Stille getuige van het gruwelijk lot dat ‘n mens, déze mens, werd aangedaan.
Juist die naam tilt je verbeelding uit de abstractie van de geschiedenisboeken. Je blik wordt onwillekeurig getrokken naar de voordeur, vlakbij het steentje. Door díe deur werd hij afgevoerd, in 1943. Onze stadsgenoot, onze buurman. Achter die deur las hij zijn laatste boek, nam hij zijn laatste ontbijt…
In je hoofd speelt inmiddels ‘n film, zó aangrijpend dat je haastig verder loopt. Opnieuw in gedachten verzonken, maar nu ver van hier, en lang geleden…………
………. Door een Stolperstein kun je even stilstaan en hebben we de vrijheid om daarna verder te lopen.
Maar het leven ging voor velen niet door. Het ging niet door voor 458 Zwollenaren. Opgepakt en afgevoerd…………(einde citaat)
Inmiddels zijn 227 Stolpersteine gelegd. De volgende onthullingen vinden plaats op 20 september.
Als u een onthulling wilt bijwonen, graag een mailtje naar info@stolpersteine-zwolle.nl.
