Een nieuwe nationale identiteit?

Zwolle – In de Raadzaal van het stadhuis hielden de bekende publicisten James Kennedy en Paul Scheffer dinsdagavond uiterst boeiende lezingen over de Nederlandse identiteit. Ze waren uitgenodigd door de Stichting Thorbecke Zwolle voor het jaarlijkse Thorbeckedebat.

Beide sprekers erkennen dat we in Nederland op dit moment geen gemeenschappelijke identiteit hebben. Over tal van onderwerpen die onze identiteit raken zijn we zeer verdeeld en voeren we soms heftige discussies. Denk bijvoorbeeld aan de Zwarte Pietendiscussie, het verplicht aanleren van het Wilhelmus op de basisscholen, het uitreiken van de Canon van Nederland aan alle 18-plussers, verplichte inburgering voor nieuwkomers, het herschrijven van onze geschiedenisboeken, erkennen van de zwarte kanten en "witte vlekken" van ons koloniaal verleden, het opkomen voor de belangen van de "gewone Nederlanders" en de vervanging van de Nederlandse taal door het Engels op onze universiteiten.

Volgens James Kennedy lijkt het wel of we onze identiteit alleen kunnen bepalen door ons af te zetten tegen anderen, zoals migranten en moslims. We hebben kennelijk een "tegengroep" nodig en dat zijn vaak de nieuwkomers, waarvan we verwachten dat ze zich aan ons aanpassen. Als ze zich niet aanpassen beschouwen we hen als "religieuze en onverdraagzame buitenstaanders." Dit leidt tot polarisatie en verdeeldheid in de samenleving waar groepen tegenover elkaar komen te staan. Volgens Kennedy is deze bedreiging van binnenuit groter dan het onheil van buitenaf. Volgens hem is het alleen mogelijk een gemeenschappelijke identiteit op te bouwen als nieuwkomers vanaf het begin worden uitgenodigd mee te doen onder het motto "je hoort erbij". Dit vraagt van hen wel dat ze open staan voor onze normen en waarden, maar tegelijkertijd dat ook wij ook openstaan voor hun culturele en religieuze achtergronden. "We zitten allemaal in hetzelfde schuitje en iedereen moet meedoen." Samen bouw je dan aan een nieuwe Nederlandse identiteit en "wij-gevoel", waarbij we van elkaar moeten accepteren en tolereren dat er culturele verschillen zijn.

Paul Scheffer pleitte twintig jaar geleden al voor het belang van een gemeenschappelijke identiteit, maar kreeg toen weinig bijval. Volgens hem identificeren de meeste Nederlanders zich nog het meest met de nationale staat, maar zijn er wel verschillende "breuklijnen" in ons land: laagopgeleiden tegenover hoog opgeleiden, teveel nadruk op de verdeelde herkomst en te weinig focus op onze gezamenlijke toekomst, niet-gelovigen tegenover gelovigen en jong tegenover oud. Volgens Scheffer is er een groeiende behoefte deze tegenstellingen en spanningen te overwinnen en is er een verbindende visie nodig, die richting geeft aan de gezamenlijke toekomst van ons land. Volgens hem heeft de huidige politiek geen idee hoe ze deze verbindingen moeten maken. "Er is een grote leegte in ons politieke landschap en voor een visie moet je volgens premier Rutte bij de oogarts zijn." De traditionele middenpartijen die van oudsher voor verbindingen tussen de verschillende politieke stromingen in ons land zorgen worden steeds kleiner. Nieuwe politieke partijen lijken meer belang te hechten aan hun deelbelang dan aan het algemeen belang. Als het ons niet lukt een gemeenschappelijk beeld te ontwikkelen voor onze toekomst zal dat volgens Scheffer uitmonden in autoritair leiderschap dat onze fundamentele waarden als tolerantie, consensus en gelijkheid zal aantasten. "Er zijn verschillen, maar we moeten niet zoeken naar de zaken die ons verdelen, maar naar een gezamenlijk toekomstbeeld dat ons bindt."

Hennie Vrielink
Verslaggever Weblog Zwolle