Na het alarmerende signaal van kinderarts Ralph Witteveen van het Isala ziekenhuis in Zwolle over een stille epidemie van vapen onder jongeren, blijken ook gemeenten en GGD’s in de IJsseldelta de problemen te herkennen. Cijfers laten een duidelijke toename zien van het aantal jongeren dat wekelijks naar de e-sigaret grijpt. Toch blijft een gerichte, brede aanpak nog achterwege.
In een eerder interview met 1Zwolle stelde Witteveen dat vapen onder jongeren “verslavender is dan sigaretten” en leidde tot zorgwekkende gezondheidsklachten. Hij riep op tot actie op alle fronten: van ouders en scholen tot lokale overheden. Uit reacties van de gemeenten Zwolle, Zwartewaterland en Hattem blijkt dat de zorgen lokaal worden gedeeld, maar dat structurele tegenmaatregelen grotendeels ontbreken.
Zwolle focust op nicotinevrij
“Dit is helaas herkenbaar,” zegt Marlijn van der Sar, woordvoerder van de gemeente Zwolle. De stad ziet het gebruik onder jongeren stijgen. Specifiek beleid tegen vapen is er niet, maar de gemeente sluit nadrukkelijk aan bij het pleidooi van kinderarts Witteveen om de stap te zetten van een rookvrije naar een nicotinevrije generatie. Zwolle leunt op de bestaande campagne rondom een rookvrije generatie. “In onze communicatie geven we ook expliciet aandacht aan vapen,” aldus Van der Sar. “Op scholen wordt via partners als Tactus en welzijnsorganisaties voorlichting ondersteund.”
Op sportaccommodaties wil Zwolle roken en vapen actief ontmoedigen. “Sportservice Zwolle ondersteunt verenigingen die hiermee aan de slag willen,” zegt Van der Sar. De gemeente heeft een subsidieregeling in het leven geroepen om clubs te helpen hun terrein rookvrij te maken. Volgens ‘Rookvrij op de Kaart’ doen inmiddels veertien sportverenigingen in Zwolle mee aan de Rookvrije Generatie. Dat onderwerp komt volgens Zwolle ook standaard terug in gesprekken met sportclubs.
Goede wil in Zwartewaterland, geen middelen
Zwartewaterland is minder ver. De gemeente zegt vapen te bestrijden via het bredere programma ‘Gezond & Gelukkig Zwartewaterland’, waarin ook middelengebruik valt. “We weten dat er illegaal in vapes wordt gehandeld,” zegt woordvoerder Herman Plaggenmarsch, “maar er komen geen meldingen binnen.” Sportclubs worden niet actief benaderd door de gemeente om nicotinevrij te zijn. “Het onderwerp wordt door verenigingen zelf op de agenda gezet.”
“We zien dat er onder meer bij voetbalclubs wordt gerookt. We hebben daar ook aandacht voor,” vervolgt Plaggenmarsch. De wil is er wel om meer te doen, benadrukt hij, maar het ontbreekt Zwartewaterland aan middelen. “We zijn afhankelijk van de landelijke politiek, die heeft ook bepaalde stappen te maken.” De gemeente probeert ouders en verenigingen wel bewust te maken van hun rol. “Ouders zijn rolmodellen.”
Hattem betrekt ouders en sportclubs
Hattem werkt binnen de lokale aanpak ‘Krachtig Hattem’ aan extra maatregelen. De stijging van wekelijkse vapers onder jongeren – van 3 naar 5 procent – noemt woordvoerder Saskia Lammerts “zorgelijk”. De gemeente ondersteunt de landelijke campagne ‘Nee tegen vapen’ en onderzoekt welke aanvullende maatregelen lokaal kunnen worden ingezet.
Samen met GGD Noord- en Oost-Gelderland heeft Hattem een onderzoek uitgevoerd onder sportverenigingen om in kaart te brengen welke clubs al rook- en vapevrij zijn en waar nog ondersteuning nodig is. De vervolgstappen worden bepaald in samenwerking met sportverenigingen, ouders en andere maatschappelijke partijen.
Van Telegram tot schoolplein
Volgens Gisella Bredewoud van GGD IJsselland is de toename onder jongeren fors. “In 2018 vapete 1 procent van de jongeren wekelijks, in 2023 was dat 9 procent. Bij 16- en 17-jarigen heeft een derde weleens gevapet.” Bredewoud wijst op het verslavende karakter van de vape, de rol van sociale media, en de makkelijke toegang via bijvoorbeeld Telegram. “Vapen is aantrekkelijk door smaakjes en kleurtjes, maar de risico’s zijn groot: van kanker tot hart- en vaatziekten.”
Ook GGD Noord- en Oost-Gelderland, dat Hattem bedient, ziet de stijging terug in de cijfers. In die regio groeide het aantal wekelijkse vapers onder jongeren van 1 naar 9 procent tussen 2019 en 2023. “Vapen wordt altijd meegenomen in onze campagnes en schoolinterventies,” zegt woordvoerder Jessica van den Bergh. De GGD voert in samenwerking met gemeenten onderzoek uit onder sportaanbieders en geeft op basis daarvan advies. Scholen worden ondersteund via Gezonde Schooladviseurs, die onder meer lesprogramma’s zoals Helder op School inzetten.
Beide GGD’en krijgen signalen binnen over illegale verkoop van vapes aan minderjarigen. “We horen met name dat de verkoop via online kanalen loopt, en dat er op schoolpleinen wordt gedeald door leerlingen zelf,” aldus Van den Bergh. “Handhaving ligt niet bij de GGD, maar de signalen zijn wel bekend bij de betrokken instanties.”
Het streven naar een nicotinevrije generatie is voor de GGD vanzelfsprekend, zegt ze. “Kinderen moeten rook- en vapevrij kunnen opgroeien.”
De gemeente Kampen is benaderd voor een reactie, maar heeft niet gereageerd op de gestelde vragen.
