Vismigratie is een hot item in waterschapsland. Werden vroeger overal stuwen en gemalen gebouwd, nu blijkt dat dit de vispopulatie isoleert en nadelig is voor vissen. Het vispasseerbaar maken van stuwen en gemalen is inmiddels ook opgenomen in de Kader Richtlijn Water (KRW) en andere plannen, zoals het nieuwe Peilenplan Mastenbroek. Het Waterschap Groot Salland ontwierp zelf een eenvoudig te plaatsen en relatief goedkope vispassage. Met succes, zo blijkt na onderzoek.

Bij vispassages langs stuwen wordt er al snel aan bypasses gedacht, vistrappen met stenen bijvoorbeeld. De ‘Schuttepassage’ ziet er heel anders uit, met een goede reden. “In de polder Mastenbroek is dit niet mogelijk”, legt bedenker Freddie Schutte uit. Schutte is Opzichter Waterbeheer en in die hoedanigheid nauw betrokken bij het vispasseerbaar maken van stuwen en gemalen. “De watergangen in Mastenbroek liggen direct aan het land van boeren, dus de ruimte is beperkt. De vistrap die wij hebben ontwikkeld, kan op maat worden gemaakt en is goedkoop in aanschaf. Voor het ontwerp hebben we de uitgangspunten gebruikt die ook voor de bestaande ‘De Wit-passage’ gelden.”

De bovenzijde van de passsage wordt afgedekt met roosters, waardoor de stuw toegankelijk blijft en de benodigde lichtinval in de passage is gewaarborgd. Bedenker Freddie Schutte (rechts) met collega Bert ter Wee die hem ondersteund bij de uitvoering.

‘Wereld aan vis’

Toen het idee eenmaal was geboren, moest het nog wel worden gerealiseerd. Samen met collega Bert ter Wee, medewerker waterbouwkundig onderhoud, kwam al puzzelend de beste oplossing naar voren. De werking is eigenlijk heel simpel. Naast de stuw worden betonnen wanden geplaatst. Daaronder wordt een betonnen vloer gestort, zodat het geheel volledig waterkerend is. De bak wordt vervolgens verdeeld in zes vakken die door openingen met elkaar in verbinding staan. Het water stroomt zo van het ene vak naar het andere. De stroomsnelheid wordt hiermee geremd, waardoor vissen en andere fauna (kreeftjes, krabbetjes) kunnen migreren en aan de andere kant van de stuw kunnen komen. “De verschillende peilen in de vakken is een prachtig gezicht”, vertelt Ter Wee. “Toen we de passage hadden gebouwd en het water er langzaam doorstroomde, was het al snel duidelijk dat ie goed zou werken. Dat is ook gebleken, er gaat een wereld aan vis doorheen.” Dit laatste blijkt uit het vier weken lang monitoren van de vismigratie door de passage. In die vier weken zwommen ruim 300 vissen door de zes vakken langs de stuw. Dit was zelfs nog buiten het trekseizoen.

Lek

Met een stuw wordt de hoogte van het waterpeil geregeld in het bovengelegen gebied. De vispassage kan dan worden gezien als een lek in het systeem en dat is in sommige situatie ongewenst, zoals in droge perioden. Ook daar werd een oplossing voor gevonden. Schutte: “We hebben een schuif aangebracht in de vorm van een driehoek. Als we minder water kwijt willen, kunnen we de opening kleiner maken. Hierdoor wordt de doorstroom van het water verminderd. De vissen kunnen op deze manier nog zo lang mogelijk gebruik maken van de passage. Grote exemplaren zullen er dan tijdelijk niet doorheen kunnen, kleinere vissen wel. De schuif regelt zichzelf door middel van een vlottersysteem.”

Wanneer in droge perioden de schuif meer water doorlaat dan gewenst, zal de vlotter zakken en daarmee ook de schuif. Is het waterpeil vijf centimeter gezakt dan is de opening volledig afgesloten. Is de wateraanvoer weer voldoende, dan zal de vlotter stijgen en gaat de schuif weer open.

Goedkope variant

Binnen het Waterschap Groot Salland worden bij renovatie en nieuwbouw van stuwen zogeheten ‘azobé-keringen’ van hout vervangen door betonnen wanden. Deze wanden worden door medewerkers zelf gestort en hoeven dus niet te worden aangekocht. Hetzelfde gebeurt met de betonnen wanden voor de vispassages. Dit is A: stukken goedkoper dan de houten wanden en B: onderhoudsvrij, omdat de betonnen wanden niet verrotten. Op dit moment heeft het waterschap drie eigen vispassage geplaatst. In de nabije toekomst komen er hiervan nog minimaal zeven bij.