Historische binnenstad door burgers gered

Zwolle – In de jaren vijftig werden de geesten rijp gemaakt voor de sloop van grote delen van de oude Zwolse binnenstad. Volkswijken waren verpauperd en veel middeleeuwse gebouwen waren er slecht aan toe. In de zestiger jaren konden steeds meer mensen zich een auto veroorloven en daarmee wilden ze de binnenstad in en dichtbij de winkels parkeren. De nauwe straatjes waren niet berekend op dit verkeersaanbod.

Er werd begin zestiger jaren een verkeersplan gemaakt. Stedenbouwkundigen uit die tijd wilden een "doorbraak" en maakten plannen voor een ruime vierbaansweg door de stad. De nieuwe Kamperpoortbrug werd alvast zo breed gemaakt dat het verkeer makkelijk de stad in en uit kon. Er moesten ruime verkeerspleinen komen en grote parkeerplaatsen. Daarvoor moesten oude volksbuurten wijken en gebouwen worden afgebroken. Slopen en saneren was nodig om ruimte te maken. Kleine armoedige huisjes, kleine fabrieken en werkplaatsjes moesten plaats maken voor de nieuwe tijd.

Moderne winkelcentra in plaats van kleine winkeltjes, waarachter de middenstander met zijn gezin het hoofd boven water probeerde te houden. De volksbuurt Het Eiland werd met de grond gelijk gemaakt en er kwam ruimte voor nieuwe winkels, die groot moesten zijn met grote glazen puien voor de etalages van het grootwinkelbedrijf. Zo is het pand van C&A tot stand gekomen en ook de neogotische Sint Michaelskerk stond in de weg. Hoewel deze kerk bouwkundig in redelijke staat was, moest de neogotiek verdwijnen. "Mentaal was deze kerk rijp voor de sloop." De donkere en bekrompen katholieke cultuur moest plaatsmaken voor de moderne tijd en het grootschalige winkelbedrijf. V&D vestigde zich op deze plek en een ruime, hoge, lichte en overdekte winkelpassage. Midden jaren vijftig en zestig stond in het teken van de vernieuwing en het Zwolse gemeentebestuur zag de stad flink groeien en baseerde daarop zijn grootschalige en ingrijpende stedenbouwkundige ingrepen in de binnenstad. Ook het oude stadhuis was te klein geworden en een groeiende stad heeft een groot stadhuis nodig. Er werd gedacht aan een nieuw ruim modern vierkant stadhuis, waarvoor oude middeleeuwse huizen aan het Grote Kerkplein en aan de achterkant van het stadhuis moesten worden gesloopt. 

Het Oversticht leidde afgelopen donderdagavond 25 augustus twee groepen door de binnenstad en deze stadswandeling stond in het teken van de jaren zeventig en tachtig. Begeleider Mascha van Damme, architectuurhistoricus bij Het Oversticht leidde de groep rond, waaraan ik deelnam en zij schetste met bovenstaand verhaal de jaren vijftig en zestig, waarin de toekomstplannen voor de binnenstad werden gemaakt. Tijd voor sloop, sanering en vernieuwing. Tegen deze kaalslag van de historische binnenstad kwam groot verzet vanuit de burgerbevolking. Felle debatten in de gemeenteraad tussen voor- en tegenstanders. De Vrienden van de Stadskern organiseerden het verzet. Het gemeentebestuur moest om en de plannen werden aangepast.

Op zich waren de Zwollenaren niet tegen vernieuwing, maar alleen met respect voor de oude fijnmazige historische binnenstad en met instandhouding of restauratie van gebouwen, die het waard zijn te behouden. Nieuwbouw werd aangepast aan de structuur en maatvoering van de oude stad. De woningen gebouwd door Aldo van Eyck zijn daar een goed voorbeeld van. Een compacte woningbouw met groene binnenruimtes en rekening houdend met de fijnmazige structuur van de binnenstad. Soms restauratie van oude, waardevolle historische gebouwen zoals aan de Goudsteeg en Fratersteeg achter het stadhuis. Ook de eerdere plannen voor het autoverkeer werden bijgesteld; voetgangers en fietsers kregen prioriteit boven de auto’s. Nieuwbouwprojecten in de binnenstad met goede en betaalbare woningen, waardoor er weer gewoond zou worden in de stad. Voordien liep de stad leeg en gingen mensen het liefst naar de nieuwe buitenwijken.

Ook de plannen voor een nieuw stadhuis werden aangepast. Geen grootschalige vierkante doos met veel glas, maar een gebouw dat paste bij zijn omgeving aan het Grote Kerkplein. Een mooie voorgevel met zijn typische doorkijkjes. Een tijdlang heeft deze gevel als logo voor de Gemeente Zwolle gefungeerd. Binnen in dit gebouw veel oranje, bruin, kaal grintbeton, hout en ronde vormen. Aan het plafond van de eerste verdieping de oranje cirkels. Dit typisch jaren 70 interieur is goed bewaard gebleven en de moeite van het behouden waard, want er zijn in Nederland niet veel van interieurs uit die tijd overgebleven. Mascha van Damme van het Oversticht hield een pleidooi voor het openstellen van de bovenste verdieping van het stadhuis, waar nu het restaurant voor de ambtenaren gevestigd is. Publieke openstelling van deze ruimte eventueel via de aangepaste brandtrap zou Zwollenaren een geweldig uitzicht geven op de historische binnenstad.

Hennie Vrielink
Verslaggever Weblog Zwolle