‘Zwolse tulp’ is niet de officiële naam van dit bolgewasje, dat is Fritillaria meleagris, oftewel de wilde kievitsbloem. In de volksmond wordt deze voorjaarsbloeier wel Zwolse tulp genoemd, maar dat alleen in deze contreien.

Zij heeft een bijna bolronde bol, die meestal 8 tot 12 millimeter dik is en door vliezen omgeven. De stengel is rechtopstaand, donkergroen tot bruinachtig en draagt een paar spitse, lijnvormige, uitstaande bladen die een gleuf hebben en verspreid staan. Aan de overhangende stengel zitten meestal een of twee bloemen die een kenmerkende tekening hebben. Het lijken wel blokjes in paars en wit. Veel zeldzamer zijn de effen witte bloemen.

Hommelkoninginnen

De bloemen worden bestoven door hommelkoninginnen. Specifiek door de koninginnen, omdat de bloemen vrij vroeg in het jaar bloeien en de andere hommels nog niet actief zijn. Hommelkoninginnen overwinteren alleen en zonder soortgenoten, in tegenstelling tot bijenkoninginnen. De grote koninginnen passen maar net in de smalle kievitsbloemen. Zij kruipen vanonder in de bloemen, die slechts vijf dagen bloeien. Langs de drie forse stempels en de zes meeldraden met lange helmknoppen, die eerst verticaal staan maar later omduikelen, gaan ze naar de honing in de groefjes aan de voet van de bloemdekbladeren, zodat er meteen voor de bestuiving wordt gezorgd.

Hommels zijn van groot belang voor de plant. Uit onderzoek blijkt dat de kievitsbloemen die bezocht zijn door hommels minder snel ziek worden. Door die bevruchting krijgt de plant bescherming tegen levensbedreigende schimmelinfecties en bloeit langer.

Levenscyclus

De kievitsbloem heeft een heel bijzondere levenscyclus. De eerste zes levensjaren van de plant is er nog geen bloei te zien. Wanneer het zaad van de plant op de grond terecht is gekomen, zal het zich in het voorjaar onder de grond ontwikkelen tot een klein bolletje. Het jaar daarop volgt het eerste blad en daar blijft het drie jaar lang bij. Dit heet het zwaardstadium. Hierna volgt het kandelaarstadium, hetgeen betekent dat er een stengel met meerdere bladen volgt. Ook dit stadium duurt drie jaar. Pas het jaar daarna, dus na zes jaar, zal de eerste bloem verschijnen.

Verspreiding

Voor het verspreiden van de zaden is de plant afhankelijk van hoogwater. De zaden worden door het water meegevoerd naar andere plekken. De wilde kievitsbloem is een typische bloem voor de uiterwaarden van de Nederlandse rivieren. Maar de bloem stelt wel behoorlijk veel eisen aan zijn omgeving. Om de zaden te verspreiden, moet het groeigebied jaarlijks overstromen. De waterstanden van de rivier moeten daarnaast passen bij wat de bloem fijn vindt, en hierom kiezen de bloemen een goed plekje uit in de velden langs de IJssel. Ze groeien bijvoorbeeld niet langs de rivier de Rijn, omdat hier het water op ongunstige tijdstippen voor de bloem hoger komt.

Voorkomen

De kievitsbloem is erg zeldzaam in Nederland en staat op de Rode Lijst. Naast de grootste populatie van ons land in en rond Zwolle, vandaar de naam Zwolse tulp, is de bloem ook nog op enkele plaatsen te vinden in de omgeving van het Zuid-Hollandse Reeuwijk en in een polder bij Waddinxveen. Hier loopt het aantal de laatste jaren echter terug. Verder zijn de kievitsbloemen nog te vinden in Frankrijk, de Balkan, Duitsland en Polen.

Bijzonderheden

De plant is giftig, met name de bol.
De bloem is tweeslachtig; het is een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen.
Het is verboden om de wilde kievitsbloem te plukken, de ‘Zwolse tulp’ is een zeer zeldzame verschijning en wettelijk beschermd.