Terwijl de meeste Zwollenaren zondagmiddag bezig zijn met de laatste voorbereidingen voor de Kerst stopt een busje van de gemeente Zwolle bij het gemaal op de Turfmarkt. Twee mannen trekken de capuchon over hun hoofd en haasten zich door de stromende regen naar binnen. Het zijn Mark Heideveld en Emiel de Kleine. Ze hebben andere zaken aan het hoofd dan Kerst. Sinds woensdagavond zijn ze samen met hun collega’s en het waterschap 24/7 in touw om wateroverlast te beperken. “We hebben alles onder controle en niemand hoeft zich zorgen te maken,” verzekert Heideveld.

Heideveld is beheermanager stedelijk water bij de gemeente en De Klein is technisch beheerder. Het rioolgemaal op de Turfmarkt is een van de belangrijkste gemalen van de stad. Het zorgt ervoor dat het riool- en regenwater uit Assendorp, de Stationsbuurt, Wipstrik, Dieze, Marslanden en Oosterenk worden afgevoerd. Door de vele regen en westenwind is dat de afgelopen tijd allesbehalve een vanzelfsprekendheid. Heideveld legt uit dat er onder de stad zo’n 800 kilometer aan rioolbuizen ligt en het systeem tegen de 500 grote en kleine gemalen kent.

Overstorten
Onder normale omstandigheden kan het stelsel wel een stootje hebben. Als het riool overbelast raakt door een stevige regenbui, dan kent het de zogeheten overstorten. Het overschot aan water in het riool loopt dan via een open verbinding de stadsgracht in en wordt via het Zwarte Water afgevoerd naar het IJsselmeer.

“Woensdagavond kreeg ik een telefoontje dat het waterpeil in de stadsgracht zo hoog was dat er actie moest worden ondernomen,” vertelt Heideveld. “We hebben alle kleppen gecontroleerd van de overstorten bij de gracht en het Zwolle-IJsselkanaal. De kleppen die niet volledig waterdicht afsloten zijn hersteld.”

Heideveld onderstreept het belang van de kleppen. Als het water in de gracht stijgt, kan het de overstort instromen en dan komen straten in Zwolle blank te staan, in sommige delen van de stad zelfs woningen. Omdat het waterpeil sindsdien doorsteeg is er verder opgeschaald en wordt er nauw en goed samengewerkt met waterschap WDODelta en Rova. Alle kleppen van de overstorten zijn inmiddels gesloten en dat maakt dat de 24/7-storingsdienst met vier man wordt gedraaid, terwijl het normaal door één man wordt gedaan.

Waterpeil stijgt verder
Heideveld legt uit dat er op dit moment sprake is van een bijzondere situatie. Het is een combinatie van factoren. Het vele regenwater dat in Duitsland en het stroomgebied van de Vecht in Nederland valt, wordt afgevoerd richting Zwolle. “Ik vergelijk de Vecht met een grote buis met heel veel wateraanvoer, waar de Sallandse Weteringen en de Zwolse stadsgracht op uitmonden. Daar moet al dat water door en via het Zwarte Water naar het IJsselmeer.”

De harde tot stormachtige noordwestenwind maakt die afvoer lastig. Maar ook de combinatie met de hoge aanvoer vanuit de Vecht. Het zorgt ervoor dat het water vanuit het IJsselmeer wordt opgestuwd naar Zwolle. “Daardoor gaat het water na de kerstdagen nog verder stijgen en dan wordt de situatie anders,” zegt Heideveld. “Als we met die hoge waterstand en de gesloten overloopkleppen een fikse regenbui krijgen, kunnen we het rioolwater niet meer kwijt.”

Preventieve noodbemaling
Daarom heeft de gemeente al maatregelen genomen om preventief noodbemaling in te zetten op het Groot Wezenland. Er worden dan pompen geplaatst die het water uit het riool pompen en lozen in de stadsgracht. “Zover is het nu nog niet,” zegt Heideveld. “Het water in de gracht moet dan nog 20 centimeter stijgen en er moet gelijkertijd veel neerslag verwacht worden.”

Geen zandzakken meer
Heideveld is ook verantwoordelijk voor de waterveiligheid in de binnenstad. “Sinds 1998 heeft het water niet meer zo hoog gestaan in de gracht,” weet Heideveld. Als het water nog een centimeter of veertig stijgt, dan is het alle hens aan dek om het stadscentrum droog te houden. “We doen dat niet meer met zandzakken zoals in het verleden,” aldus Heideveld. “We gaan dat doen met dijkjes van zand die met plasticfolie worden beschermd.”

Zwolse Hoogwaterbrigade
Het komt dan wel aan op mankracht en slagkracht. Ook dat is opgelost. “Alle hulde voor Rova,” glundert Heideveld. “We hebben deze week afspraken gemaakt dat de strooiploeg van Rova ingezet kan worden als hoogwaterbrigade.” De mannen die normaal met vrachtwagens de gladde wegen strooien in de winter kunnen nu ingezet worden om zand aan te voeren om de binnenstad te beschermen tegen hoogwater. “Het gaat om 42 mensen met zwaar materieel,” zegt Heideveld. “We hebben in ieder geval de komende periode een hoogwaterbrigade en het ziet ernaar uit dat die Zwolse Hoogwaterbrigade een blijvertje zal worden.”

Keersluis Hofvlietbrug
De stad heeft ook nog een automatische bescherming tegen overstromingen. Bij de Hofvlietbrug zit een keersluis die de stadsgracht kan afsluiten van het Zwarte Water. “Bij +1 meter NAP treedt de kering automatisch in werking, daar zitten we al boven,” zegt Heideveld. “Dat de kering niet gesloten is, komt omdat het alleen gebeurt als het water vanuit het Zwarte Water de stad instroomt.” Op dit moment stroomt al het water nog steeds de stad uit. “En dat is een goede zaak,” voegt De Kleine eraan toe.

Verstopte gemalen
De Kleine zorgt met zijn collega’s dat het rioolsysteem van de stad het water kan blijven kwijtraken. Op zijn telefoon heeft hij een app waarmee hij alle gemalen kan monitoren. “Dankzij telemetrie krijgen we direct meldingen als er ergens problemen zijn,” vertelt De Kleine. “Sommige kunnen we op afstand oplossen en als dat niet lukt gaan we erheen.”

In de meeste gevallen gaat het om verstoppingen en die worden veroorzaakt door de Zwollenaren. “Toiletdoekjes, maandverband en van alles wat mensen door het toilet spoelen dat er niet in thuishoort kan de oorzaak zijn,” aldus De Kleine. “Zeker op dit moment is het cruciaal dat het hele rioolsysteem optimaal werkt.” Het is hem en zijn collega’s dan ook heel wat waard als alle Zwollenaren hun gedrag aanpassen en zo een steentje bijdragen om de stad droog te houden.